Artikelindex

Fort Koning Willem I is gebouwd in de laatste periode waarin delen van de vestingwerken van Maastricht ingrijpend werden aangepast. Het fort is tussen 1815 en 1818 aangelegd als onderdeel van de moderniseringswerkzaamheden in opdracht van Koning Willem I. De directe aanleiding voor de bouw van Fort Willem was de terugkeer van Napoleon uit zijn verbanningsoord Elba op 1 maart 1815 en de angst voor hernieuwde grote oorlogen in Noordwest Europa.Ondanks het feit dat Napoleon al op 18 juni 1815 bij Waterloo definitief werd verslagen, is Fort Willem 1 in de daarop volgende drie jaar toch in zijn geheel gerealiseerd. luchtfoto van zo’n 40 jaar geleden Fort Willem .

luchtfoto fort willemOp de voorgrond Caberg eveneens veilinghallen Ruimtelijk Mobiliteitspakket uit Maastricht Noord (RMP Noord) CultuurwaardenonderzoekDeelrapport Archeologie juli 2011

 

Nadat in 1814 de Caberg was opgemeten en in kaart gebracht werd een jaar later op het zuidpunt van deze hoogte begonnen met de aanleg van fort Koning Willem1. De eerste, tevens voornaamste bouwfase kon al in september 1815 worden afgesloten het aanvankelijk geheel uit aarde bestaande fort werd in 1816 en de jaren daarop bekleed met gemetselde muren. Het fort kon worden gebruikt om de noordelijke vestingfronten te beveiligen maar was ook in staat om samen met fort Sint-Pieter kruisvuur te geven voor de Hoge Fronten. Tevens werd het terrein van de lage Fronten bestreken. Fort Willem 1 ligt aan de kruising van de Cabergerweg en de Fort Willemweg op de hooggelegen rand van de terrassen van Caberg. De afstand tussen het fort en de Hoge Fronten bij de Statensingel is circa 300 meter. Door de hogere ligging was de Caberg van groot strategisch belang voor de verdediging van de stad. De ontwikkeling van verdragend geschut sinds de 15e eeuw maakte dat de hoger gelegen gebieden direct buiten de stad door belegeraars gebruikt konden worden om de vestingwerken en omwalling te beschieten en te vernielen. Vauban merkte dat reeds op in 1673! Bij de belegering door de Fransen in 1794 maakten de Fransen gebruik van deze hoogten en vernielden een groot gedeelte van de toenmalige Bossche Fronten.

Bosche en Hoge FrontenRMP Noord - Gemeente Maastricht juli 2011 pagina 33 Overzicht van Maastricht en de Bossche en Hoge Fronten vanaf de Caberg tijdens het Franse beleg in 1748, o.l.v. Koning Lodewijk XV. Schilderij van Louis Nicolas van Blarenberghe (1716-†1974), waarvan het origineel in het Châteaux de Versailles et de Trianon hangt (bron: Daenen et al. 2001; pagina 69).

Fort Willem is als een reactie op de inname van Maastricht door het Franse republikeinse leger in 1794, waarbij de stad voornamelijk aan de kant van de Bossche Fronten werd belegerd. Fort Willem moest dus een betere verdediging van het noordwestelijke en noordelijke vestingfront mogelijk maken. Daarnaast kon het fort samen met Fort Sint Pieter een kruisvuur voor het westelijke vestingfront leggen, waardoor een aanval aan deze zijde van de stad ook bemoeilijkt werd. Fort Willem is een vestingwerk gebouwd in de vorm van een onregelmatige vijfhoek. De vijf zijden van het vijfhoekige fort worden respectievelijk facen, flanken en keel genoemd.

De twee naar buiten gerichte zijden heten facen en de naar achtergelegen zijden heten flanken. De keel verwijst naar de achterkant van het fort aan de stadszijde die door een muur met een centrale monumentale poort werd afgesloten. Binnen het fort lag een bomvrije kazemat, waar soldaten een veilig onderkomen konden vinden en munitie en proviand werden opgeslagen. Rond het fort liep een droge gracht en glacis, een aflopende helling aan de buitenkant. Verder lagen aan de zuidkant een bedekte weg, de zogeheten Kastanjelaan, die de verbinding vormde met de Hoge en Lage Fronten, en een klein wachtlokaal direct buiten de monumentale poort in de keel.

Het fort Willem 1 had i.t.t. Fort Sint Pieter geen mijnenstelsel, hoewel de gelegenheid tot aanleg daarvan aanwezig was.

Tijdens zijn actieve bestaan tussen 1815 en 1867 heeft Fort Willem geen militaire acties meegemaakt. Alleen de periode 1830-1839 toen de Zuidelijke Nederlanden zich afsplitsten van het Koninkrijk der Nederlanden en de Staat België stichtten maar Maastricht in Nederlandse handen bleef, is enigszins spannend geweest zonder dat dit werkelijk tot militaire acties leidde bij Maastricht.