Op 25 juni 1673 sneuvelde bij bloedige gevechten tussen de Franse en Staatse troepen de legendarische d'Artagnan. Op de plaats waar deze kapitein der musketiers werd gedood werd in 1977 een standbeeld in brons onthuld. De volledige naam van d' Artagnan luidt Charles Debatz-Castelmore. De eer om het standbeeld te onthullen kwam toe aan de toenmalig wethouder Debats die overigens geen familie is van de graaf.

D' Artagnan werd wereldberoemd door schrijver Alexandre Dumas die de avonturen beschreef van drie vechtjassen, leden van de Koninklijke Franse Garde.

 

 In 1673 werden de gevechten om de stad Maastricht uitgevochten zo'n vijfhonderd meter buiten de Tongersepoort.Behalve een hoornwerk lagen hier nog drie andere buitenwerken, waarvan een halve maan op ongeveer 250 meter ten westen van de genoemde poort een sleutelpositie voor het gevechtsfront innam. De verovering van dit werk was dan ook het eerste doelwit van de belegeraars.

Nadat de Franse artillerie de verdedigingswerken stormrijp had geschoten, werd op de avond van 24 juni 1673 de aanval ingezet door het Regiment du Roy. Via enkele bressen in de stadsmuur drongen de Fransen de fortificaties binnen, in man tegen man gevechten wisten ze de tegenstand van de Staatse troepen te breken.

Maar de onderaardse gangen onder het verdedigingswerk bleven door Staatse troepen bezet. Dat gaf de dag daarop gelegenheid aan de schans met twee buskruitladingen forse schade toe te brengen. Volkomen verrast vluchtte de vijand naar de punt van de schans. Onder leiding van een aantal officieren gingen enkele honderden Staatsen over tot de tegenaanval . Met zware verliezen werden de Fransen teruggeslagen buiten de Tongersepoort.

De Fransen namen nog diezelfde middag het initiatief tot een tegenaanval. Omdat men inzag dat dit zonder inzet van verse vastberaden troepen een te zware opgave zou zijn werd een beroep gedaan op d'Artagnan die zich spontaan met zijn compagnie beschikbaar stelde.

De aanval werd opnieuw onder dekking van artillerie ingezet door graaf De Montberon, als kapitein van de zwarte musketiers, en d'Artagnan als kapitein van de witte musketiers. Toen de Fransen in het laatste van de strijd aan de winnende hand waren, werd zoals reeds opgemerkt door twee aanvalsgroepen de eindbeslissing afgedwongen.

Montberon drong de schans met zijn militairen van de noordzijde binnen. Een andere afdeling , waarbij ook d'Artagnan en musketiers van de eerste compagnie trokken om het werk heen en vielen het van achteren aan om de Staatsen zo de pas af te snijden. Deze manoeuvre had het beoogde succes.

Er mag worden aangenomen aldus Morreau dat d'Artagnan direct bij het binnendringen in de halve maan is gesneuveld. Immers toen na afloop van de strijd wachtmeester Saint-Léger met enkele van zijn mannen op onderzoek uitging en d'Artagnan dood aantrof met een musketkogel door zijn keel, kwamen ze achter de borstwering uit die inmiddels was opgeworpen.

Ze zochten in oostelijke richting van het werk, dat toen nog onder vuur lag van de Staatsen. Ze brachten zijn lijk naar hun achterste linies. Aan de zijde van de Staatsen werden evenals aan die van de Fransen grote verliezen geleden.De plek waar hij werd doodgeschoten was niet de Jezuïetenwal waar het huidige bronzen monument staat maar een vooruitgeschoven halve maan ten westen van de Tongersepoort.
De plek waar het kleine beeldje werd opgesteld in het huidige Waldeckbastion nabij de half ronde bank lijkt de meest voor de hand liggende historisch verantwoorde plek. Reden genoeg om deze plek met respect te behandelen en mogelijk te voorzien van een herdenkingsmonument.